Świadek koronny, fałszywe oskarżenia i epistemologia subtraktywna
Sytuacja, w której świadek koronny pomawia innych, a niektórzy z oskarżonych dla świętego spokoju przyznają się do winy i w ten sposób nieświadomie potwierdzają jego kłamstwa, to klasyczny przykład pułapki epistemologii pozytywnej. W takiej sytuacji sąd, prokuratura i opinia publiczna zaczynają traktować wersję świadka jako wiarygodną, ponieważ znajduje ona potwierdzenia – nawet jeśli te potwierdzenia są wymuszone lub fałszywe.
To poważny problem, ponieważ:
- Sąd działa w trybie potwierdzania hipotezy, zamiast dążyć do falsyfikacji,
- Osoby, które przyznają się do winy, robią to często pod presją, dla łagodniejszego wyroku,
- Osoba, która milczy lub zaprzecza, staje się automatycznie „najbardziej podejrzana” i uznawana za przywódcę, ponieważ nikt jej nie potwierdza.
Jak to się ma do epistemologii subtraktywnej Taleba?
Taleb w Antykruchości pokazuje, że lepszym sposobem dochodzenia do prawdy nie jest szukanie kolejnych potwierdzeń, lecz eliminowanie błędów i falsyfikacja fałszywych twierdzeń. W przypadku sądu, który opiera się na narracji świadka koronnego i jej „potwierdzeniach” przez inne osoby, mamy do czynienia z klasycznym błędem potwierdzenia:
✅ Im więcej „potwierdzeń”, tym bardziej sąd ufa wersji świadka – nawet jeśli potwierdzenia są wymuszone.
✅ Nikt nie sprawdza alternatywnej hipotezy, że świadek kłamie – zamiast tego system automatycznie zakłada jego prawdomówność.
✅ Każdy, kto nie wpisuje się w tę narrację (np. nie przyznaje się do winy), zostaje uznany za głównego winnego.
Problem „potwierdzeń” w systemie prawnym
Taka sytuacja tworzy mechanizm błędnego koła, w którym:
- Świadek koronny składa oskarżenia, często w celu uzyskania korzyści (np. uniknięcia kary).
- Część oskarżonych, dla łagodniejszego wyroku, „przyznaje się” i nieświadomie wzmacnia jego wersję.
- Sąd uznaje to za dodatkowe potwierdzenie, wzmacniając fałszywą narrację.
- Osoba, która się nie przyznaje i nie wpisuje w schemat, zostaje uznana za „mózg operacji”, bo „wszyscy inni już się przyznali”.
To przykład systemowej antykruchości fałszywego oskarżenia – raz uruchomiona machina oskarżeń nie daje się łatwo zatrzymać, a każde kolejne „potwierdzenie” wzmacnia jej narrację.
Jak można się przed tym bronić?
1. Falsyfikacja zamiast potwierdzeń
Jeśli system prawny ma być sprawiedliwy, nie może działać na zasadzie potwierdzania hipotez, lecz na zasadzie dyskonfirmacji. W przypadku świadka koronnego:
- Należy analizować sprzeczności w jego zeznaniach,
- Sprawdzać, czy jego historia nie zmieniała się w czasie,
- Porównywać jego wersję z niezależnymi dowodami.
2. Presja na oskarżonych – kluczowa luka systemu
Ludzie pod presją często przyznają się do winy, nawet jeśli są niewinni. Kluczowe pytanie brzmi:
👉 Czy „potwierdzający” wersję świadka koronnego przyznali się dlatego, że faktycznie brali udział w przestępstwie, czy dlatego, że bali się gorszego wyroku?
Tu znowu kluczowa jest subtraktywna analiza Taleba:
- Czy oskarżeni mogli mieć korzyść z przyznania się? (np. łagodniejszy wyrok, wyjście na wolność)
- Czy ich przyznanie się było wymuszone psychologicznie?
3. Rozdzielenie winy indywidualnej od narracji grupowej
Jeśli wszyscy „przyznają się” i wskazują jedną osobę jako lidera, trzeba zadać pytanie:
❗ Czy wskazują go dlatego, że to prawda, czy dlatego, że system prawny „oczekuje” jednego winnego?
Podsumowanie
Zastosowanie epistemologii subtraktywnej w takich sprawach oznacza, że sąd powinien skupić się nie na ilości „potwierdzeń” wersji świadka koronnego, lecz na eliminacji fałszywych elementów jego narracji.
💡 Jedno kłamstwo może obalić całą jego historię, ale nawet setka „potwierdzeń” nie czyni jej prawdziwą, jeśli mechanizm potwierdzenia był wadliwy.
Systemy prawne muszą unikać pułapki potwierdzania hipotez i działać w sposób bardziej odporny na manipulację – czyli przez falsyfikację, a nie automatyczne uznawanie wersji świadka koronnego za prawdziwą.
